Het grondgebied van De Ronde Venen wordt sterk bepaald door enerzijds de rivieren en dorpen, anderzijds door het veen. Rond het gebied liggen de rivieren de Kromme Mijdrecht, de Amstel, de Waver, de Winkel, de Angstel en de Aa. Deze wateren vormen een bijna gesloten ronde vorm, waarbinnen het gebied werd ontgonnen. Abcoude, Baambrugge en Loenersloot zijn gelegen langs de Angstel. Deze vormde met de Vecht en de trekvaarten in het verleden al een belangrijke route tussen Amsterdam en Utrecht.
Abcoude, Baambrugge en Loenersloot hebben zich ontwikkeld tot mooie, kleinschalige en afwisselende dorpen. Van alle drie zijn de kernen als dorpsgezicht beschermd. Een klein gedeelte van Loenersloot valt ook in de gemeente De Ronde Venen. Markant is de buitenplaats Valkenheining en de buitenplaatsen langs het Gein.
De veenriviertjes omsloten min of meer een grote veenbult die in de loop der tijd is ontgonnen De radiale vorm en de verschillende stadia van het ontginnen, afgraven, en al of niet weer inpolderen zijn allemaal nog duidelijk herkenbaar in de nu aanwezige landschappen. De Vinkeveense plassen met de vele smalle legakkers zijn een populair gebied voor waterrecreatie. In de loop der tijd veranderde het grondgebruik in het veengebied keer op keer: van akkerbouw naar weidegrond naar turfwinning naar fruitteelt naar (ingepolderd) weideland of naar recreatieplas, industrie- of woongebied.
