De gemeente ligt ten zuiden van de Utrechtse Heuvelrug. De rivieren de Nederrijn/de Lek en de Kromme Rijn lopen door de gemeente, evenals het belangrijke Amsterdam-Rijnkanaal.
De gemeente kent een rijke historie. De noordelijke grens van het Romeinse rijk liep door Wijk bij Duurstede. Nabij een Romeins castellum, ontstond in de zevende eeuw een nederzetting aan het water en er werd een haven aangelegd. Hier ontstond de basis voor Dorestad.
Als gevolg van de strategische ligging aan het water groeide de handelsnederzetting Dorestad uit tot een van de belangrijkste steden in Europa. Dorestad ging uiteindelijk ten onder aan plunderingen door de Noormannen en de veranderde loop van de rivier, waardoor de haven niet meer functioneel was.
Het huidige Wijk bij Duurstede bestaat naast de beschermde vestingstad met de vele monumenten en het kasteel, uit het fraaie landelijke gebied met de kernen Cothen en Langbroek. Binnen het gebied rond de Langbroekerwetering is de landbouw sterk verweven met natuur. De cultuurhistorische waarde van dit gebied is hoog, mede vanwege de vele landgoederen en ridderhofsteden.
